بحران کرونا و مدیریت گردشگری ایران
سلسله نشست های گردشگری و میراث فرهنگی در گام دوم انقلاب اسلامی
سخنان مهندس سعیدی هاشم زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت:
سعید هاشم‌زاده در وبینار «بحران کرونا و مدیریت گردشگری ایران» که از سوی هسته علمی جهانگردی دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد، در پاسخ به این سوال که سیاستگذاریهای بهداشتی در دوران کرونا چه تاثیری بر گردشگری داشته است، معطوف به حوزه تخصصی گردشگری سلامت، اظهار کرد: تحت تاثیر کرونا، مرزها بسته شد و اولین چالش جلوگیری از ورود گردشگران بود. اما بعد که تصمیم گرفته شد مرزها با انجام یک‌سری مقدمات برای گردشگران سلامت باز شود، سوال‌هایی از این دست مطرح شد که مراکز درمانی چقدر توانایی پذیرش گردشگر سلامت در شرایط کرونا را دارند و در صورت سفر بیمار خارجی به ایران چگونه می‌توان اعتماد بیمار را نسبت به ایمنی و محفوظ ماندن از ویروس کرونا جلب کرد و این اعتماد را به دایره وسیع‌تری انتقال داد؟
او اضافه کرد: بیمار خارجی که وارد کشور ما می‌شود اضطراب مضاعفی دارد، البته این فقط به کشور ما محدود نمی‌شود، در شرایط همه‌گیری کرونا این ریسک به همه کشورها برمی‌گردد.
هاشم‌زاده با اشاره به گپ اطلاعاتی که در حوزه گردشگری سلامت وجود دارد، اظهار کرد: از آغاز همه‌گیری، اقدامات مهمی در کشور برای کنترل این ویروس انجام شد، اما آیا بیماران و مشتری‌های‌مان را از اقدامات و محدودیت‌هایی که انجام دادیم مطلع کرده‌ایم؟ شمار زیادی از بیماران خارجی در یک سال گذشته سفرهای‌شان را کنسل کرده‌اند و خیلی‌های‌شان اطلاع ندارند در ایران چه اقداماتی انجام می‌شود. در حالی که در وب‌سایت مراکز درمانیِ بسیاری از کشورها از جمله هند و ترکیه به پروتکل‌ها و اقدامات ایمن‌سازی اشاره شده که شاید انجام هم نشده باشد. در واقع ما با گپ اطلاعاتی بین مراکز درمانی و بیماران خارجی مواجهیم.
او تفکر و مدیریت استراتژیک را الزامی‌ترین نیاز بحران‌ها دانست و گفت: در حوزه گردشگری سلامت خیلی از کشورها به سمت خدمات مجازی روی آورده‌اند. ما هم باید بررسی کنیم از چه روش‌های غیرسنتی می‌توانیم استفاده کنیم تا بیمار متوجه خدمات درمانی در ایران شود. باید خاطر بیمار را جمع کنیم که قرار نیست در مراکز درمانی ایران به بیماری مبتلا شود. بیمار دنبال نشانه‌هایی از اعتماد است. پس لازم است از طریق اقداماتی که انجام می‌دهیم اعتمادسازی و ارزش‌های شهودی را ایجاد کنیم. وقت آن است از نگاه سنتی عبور کنیم و با تفکر استراتژیک، گردشگری را مدیریت کنیم. همه‌گیری ویروس کرونا فرصت استثنایی برای ارتقاء این زیرساخت است.
هاشم‌زاده همچنین نسبت به ظهور رقبای جدید در منطقه هشدار داد و افزود: کشورهایی، مثل گرجستان و آذربایجان ممکن است ظرف پنج تا هفت سال آینده مقصد گردشگری سلامت شوند، رژیم صهیونیستی نیز به شدت دنبال بیماران کشورهای سی‌آی‌اس یا مستقل مشترک‌المنافع (یا هم‌سود) است. بهتر است از گپ و توقفی که ویروس کرونا ایجاد کرده، استفاده کنیم و به شدت و به سرعت برنامه مدونی داشته باشیم. البته در وزارت بهداشت تلاش‌هایی را آغاز کرده‌ایم و امیدواریم در دوران پست‌کرونا در سایه واکسیناسیون، جهش قابل ملاحظه‌ای در حوزه گردشگری سلامت لااقل در غرب آسیا رقم بزنیم.
رییس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت در واکنش به نقدهایی که به تصمیم‌گیری‌های ستاد کرونا در این وبینار شد، گفت: درباره سیاست‌ها و تصمیم‌های وزارت بهداشت و ستاد ملی کرونا، آن‌ها می‌توانند پاسخگو باشند، اما باید درنظر گرفت که غالب کشورها در این اپیدمی رفتار مشابهی داشته‌اند. دانش بشری در ارتباط با ویروس کرونا حدود ۱۸ ماه است که پله پله رشد کرده و ما با بیماری جدید و نوپدیدی طرفیم. کشورهای دیگر در واکنش به آن تا به حال چندین بار مرزهای‌شان را بسته‌اند و رشد منفی اقتصاد فقط به ایران محدود نمی‌شود؛ به جز چین، رشد اقتصادی در همه کشورها منفی بوده است. هرچند، قبول دارم تاثیر اقتصادی ویروس کرونا با وجود مشکلات تحریم در ایران بیشتر بود، اما این مشکلات نه زاییده وزارت بهداشت بوده و نه ویروس کرونا.
هاشم‌زاده در پاسخ به انتقاد فعالان گردشگری به محدود شدن سفرها، اظهار کرد: رفتن به هتل ممکن است عامل پخش بیماری نباشد، البته که اظهارات ما باید مبتنی بر شواهد و بررسی باشد، اما سفر رفتن فقط شامل هتل رفتن نمی‌شود. اگر مسیر تهران تا مشهد را درنظر بگیریم مسافر حدود ۱۹ ساعت در جاده خواهد بود که در این فاصله حتما از رستوران، سرویس بهداشتی و پمپ بنزین استفاده می‌کند. درست است که هتل ضوابط را رعایت می‌کند اما در رستوران، سرویس بهداشتی بین‌راهی، قطار و هواپیما این ضوابط چگونه رعایت می‌شود؟ کافی است یک نفر که مبتلا به ویروس کرونا است از کوپه خود در قطار خارج و از سرویس بهداشتی آن استفاده کند و یا فقط در راهرو قطار سرفه کند. کارکرد ویروس کرونا این‌گونه است که اگر ۱۵ دقیقه در یک اتاق بسته باشیم احتمال ۹۰ درصد ابتلا وجود دارد. بنابراین ساده به موضوع سفر در این دوران نگاه نکنیم.
سخنان مهندس حرمت الله رفیعی، رئیس هیئت مدیره انجمن دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران:
حرمت‌الله رفیعی رییس هیات‌مدیره انجمن صنفی خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران ـ در وبینار «بحران کرونا و مدیریت گردشگری ایران» که از سوی هسته علمی جهانگردی دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد، از بی‌توجهی و سیاستگذاریهای غلط برای صنعت گردشگری سخن گفت و افزود: متاسفانه بیشتر مسئولان صنعت گردشگری را هنوز فسق و فجور می‌دانند. اگر این‌گونه بود در قرآن در چند آیه به آن اشاره و توصیه نمی‌شد. ولی مسئولان با همان نگاهی که دارند همچنان به صنعت گردشگری بی‌توجه هستند.
او با انتقاد از مدیریت گردشگری در دوران کرونا، اظهار کرد: در اوج احترام به کادر درمان و پزشکی، اما بعد از یک سال هنوز آشفته‌بازاری در مدیریت کرونا حاکم است و همچنان از مردم توقع داریم همه کسب و کار خود را تعطیل کنند و از خانه بیرون نیایند تا ویروس را مهار کنیم، درحالی که مستند به گزارش‌ها و آمار، با چنین سیاستی، در قیاس با کشورهای دیگر موفقیت چشم‌گیری به‌دست نیاورده‌ایم.
رفیعی گفت: متاسفانه هیچ‌وقت بخش خصوصی را که محور اصلی گردشگری است، مورد مشاوره قرار نداده‌اند و آن‌چه تا کنون درباره کرونا تصمیم گرفته شده عینا نظر بخش دولتی بوده است، هیچ‌وقت گوش شنوایی برای بخش خصوصی وجود نداشته است، برای همین بحران کرونا را نمی‌توان مدیریت کرد. کشورهای اطراف را ببینید که همه پذیرش گردشگر را آغاز کرده‌اند، درحالی که صنعت گردشگری ایران همچنان با بحران دست به گریبان است.
رییس هیات‌مدیره انجمن صنفی خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران افزود: از زمان همه‌گیری ویروس کرونا بالغ بر ۵۰ درصد جمعیت متخصص و باتجربه صنعت گردشگری حذف شده‌اند، آن‌ها سرمایه‌های ملی بودند که به راحتی از دست دادیم و هیچ مسئولی این بحران را مدیریت نکرد. ما بارها در جلسات مختلف به مسئولان دولتی برای حفظ آن سرمایه و صنعت گردشگری راه‌کار ارائه کرده‌ایم، ولی چون دردی نداشتند، گفتند با هر شعار صنعت گردشگری کرونا شدت گرفته است.
او در ادامه بیان کرد: گردشگری نه تنها عامل شیوع ویروس کرونا نیست، بلکه سوپاپ اطمینان برای مهار است، چون تمام مراکز گردشگری کنترل‌شده هستند و با رعایت فاصله اجتماعی و مطابق آن‌چه ستاد کرونا تصویب کرده فعالیت می‌کنند، حتی یک مورد ابتلا در مراکز گردشگری نداشته‌ایم. اما آیا مراکز دیگر چنین بوده است؟ آیا دورهمی‌ها، ترددهای شبانه، حضور در مراکز خرید و … با وجود محدودیت‌های ستاد ملی کرونا متوقف شد؟ چه نظارتی وجود داشت؟ مجموعه ستاد ملی کرونا بیشتر از یک سال است که برای مردم تصمیم می‌گیرد و فقط از مردم توقع دارد.
او اضافه کرد: به عنوان شخصی که دغدغه گردشگری دارم به متولی این بخش (وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) نیز نقد دارم که در سال گذشته وقتی ویروس کرونا پدیدار شد بخشنامه کرد با کنسل شدن سفرها پول مردم بی‌کم و کاست برگردانده شود، درحالی که بخشی از آن هزینه‌ها مثل ویزا یا تورهای خارجی قابل بازگشت نبود و آن دستور فقط ما را در برابر مردم قرار داد. متولیان صنعت گردشگری که در امر درمان و گردشگری هیچ‌وقت متبحر و کارشناس نبوده‌اند و در این یک سال هم فقط حرف‌هایی زده‌اند که صنعت گردشگری را متضرر کرده است.
رفیعی گفت: کشورهای حاشیه ایران را بررسی کنید و ببینید چقدر به صنعت گردشگری خود کمک بلاعوض کرده‌اند. مسئولان ما هم می‌گویند وام داده‌اند، اما چه وامی دادید که از آن استقبال نشد؟ دولت این وام را با پیش‌فرض این‌که کرونا سه چهارماهه تمام می‌شود، پرداخت کرد. بعد هم که ویروس طولانی شد اقساط آن را امهال کرد، ولی سودش را همچنان می‌گیرد. این وام به مثابه همان ارز ۴۲۰۰ تومانی بود که به تاراج رفت. همان موقع هم که قرار شد وام بدهند با صراحت این موضوع را گفتم ولی گوش شنوایی نبود. تسهیلاتی که به صنعت گردشگری دادند کاذب بود، فقط منبعی برای برخی سودجویی‌ها شد. بیمه و دارایی چه تسهیلاتی دادند، هیچ‌یک به مصوبات ستاد ملی کرونا قائل نبودند. الان سازمان امور مالیاتی از بخش گردشگری مالیات بر ارزش افزوده می‌خواهد؛ مگر ما خدماتی فروختیم و درآمدی داشتیم که مالیات آن را می‌خواهند بگیرند؟
این مدیر آژانس هواپیمایی با اشاره به افزایش نرخ بلیت سفرهای هوایی پس از تعیین ظرفیت ۶۰ درصد در پروازها در دوران کرونا، اظهار کرد: بررسی کنید کدام کشورها ۶۰ درصد ظرفیت برای پرواز تعیین کرده‌اند؟ ما با هواپیمایی که فقط ۶۰ درصد ظرفیتش تکمیل شده به شیراز می‌رویم، بعد با همان هواپیما که تمام صندلی‌هایش کامل پُر شده به ترکیه می‌رویم، چون متقاعد شده‌ایم استاندارد جهانی همین است و مشکلی هم وجود ندارد، اما در داخل همان پرواز پُر مشکل دارد. با آن تصمیمی که گرفته شد ۳۰۰ درصد هزینه بلیت پروازهای داخلی گران شد، درحالی که از خدمات سفرهای هوایی مثل کترینگ کسر شد. حق نداشتیم این هزینه را روی دوش مردم بگذاریم.
او بیان کرد: در یک سال و چند ماه گذشته، هیچ تصمیم منطقی‌ای در مجموعه ستاد ملی مقابله با کرونا درباره گردشگری گرفته نشده که به عنوان بخش خصوصی به آن ببالم. من بخشی از مردم هستم و این ستاد هم برای مردم تشکیل شده است.
رییس هیات مدیره انجمن صنفی خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران در ادامه این وبینار با اشاره به ضعف اطلاع‌رسانی در گردشگری، اظهار کرد: یکی از معضلاتی که در گردشگری همواره با آن مواجهیم این است که بیشتر گردشگران با نگرانی وارد ایران می‌شوند. این حرف فعالان گردشگری کشورهای دیگر هم هست. مثلا خیلی وقت‌ها می‌شنویم که نگران وقوع جنگ در ایران هستند و … . شناخت درباره ایران ضعیف است که مساله آن به متولیان وزارت خارجه برمی‌گردد و باید پاسخ داشته باشند که چرا بعد از ۴۰ سال هنوز ایران درست معرفی نشده و روابط کشور، فقط سیاسی و به چند کشور محدود بوده است.
او در ادامه بحث بحران مدیریت در گردشگری از ورود سازمان‌ها و نهادهای دولتی به حوزه گردشگری انتقاد کرد و درحالی که نماینده وزارت بهداشت نیز در این وبینار حضور داشت، گفت: این دوائر که دغدغه گردشگری ندارند به کسب درآمد فکر می‌کنند، البته انتقاد ما فقط متوجه این وزارتخانه نیست، خود وزارت میراث فرهنگی و گردشگری کار بخش خصوصی را می‌کند و هتل و آژانس دارد.
رفیعی بیان کرد: متاسفانه در دولت‌های قبل وقتی وزیری رأی مجلس را نمی‌آورد، رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می‌شد و این سازمان (وزارت کنونی) حیاط خلوت دولت‌ها بود. امیدواریم به گونه‌ای پیش رویم که مسئول و متولی مناسبی در این صنعت داشته باشیم.
سخنان دکتر شهاب طلایی، عضو هیئت علمی گروه فرهنگ و دولت دانشگاه امام صادق (ع):
شهاب طلایی در وبینار هسته علمی جهانگردی فرهنگی دانشگاه امام صادق (ع) با موضوع «بحران کرونا و مدیریت گردشگری ایران» اظهار کرد: با بررسی صنعت گردشگری از دهه ۸۰ به بعد، روند رو به رشدی را مشاهده خواهیم کرد که البته در تمام این دوران، بحران مقوله‌ای ناآشنا برای صنعت گردشگری ایران نبوده است و فعالان صنعت گردشگری با آن زیست کرده‌اند. بنابراین فقط بحث بحران کرونا نیست؛ مؤخرترین آن‌ها، سیل بهار سال ۹۸، کشوری در آستانه جنگ به دنبال ترور سردار قاسم سلیمانی و جریان هواپیمای اوکراینی بود که همگی مصائب گردشگری کشور شدند.
او از سوی دیگر به کاهش سرانه درآمد و اثر آن در سفر اشاره و اظهار کرد: میانگین درآمد سرانه مردم در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۰ حدود ۳۳ درصد کاهش پیدا کرده است. وقتی درآمد کاهش یابد طبیعتا بخش سفر و گردشگری که به عبارتی هزینه‌های ضروری خانوار محسوب نمی‌شود، از سبد خانوار حذف می‌شود. از طرفی در سال ۹۸ با تورم ۴۲ درصدی نیز مواجه شدیم، بنابراین اوضاع اقتصادی در کشور طبیعی نبود. بنابراین این‌طور نبود که روند گردشگری قبل از کرونا خوب و رو به رشد بوده باشد. اما سوال این است صنعتی که با این همه بحران مواجه بوده آیا با مدیریت هوشمند در تمام این بحران‌ها مواجه بوده است؟ وقتی بررسی می‌کنیم این مدیریت وجود نداشته و به بحران کرونا هم سرایت کرده است.
طلایی سپس درباره تاثیر سیاستگذاریهای بهداشتی دوران کرونا بر گردشگری، گفت: این ستاد فقط متعلق به وزارت بهداشت نیست، بلکه مرکب از وزارت کشور، راه و شهرسازی، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی و گردشگری، علوم و تحقیقات، نیروهای مسلح، نیروی انتظامی، دادستان کل کشور، سازمان برنامه و بودجه و رییس سازمان صدا و سیما و حتی یک نفر از فقهای شورای نگهبان است، پس تصمیمی که از این ستاد بیرون می‌آید باید همه مؤلفه‌ها را درنظر بگیرد. این که چنین مجموعه‌ای فقط توصیه می‌کند از خانه بیرون نیایید تا کرونا گسترش نیابد، از طرفی، نرخ ارز، بیکاری و تورم هم شدید است، صرفا یک توصیه بهداشتی و درمانی است، اگر بررسی کنیم می‌بینیم آن تصمیم‌گیری‌ها همه‌جانبه نبوده است.
او بیان کرد: شاه‌بیت و کل خروجی‌های ستاد ملی مقابله با کرونا در یک سال و نیم اخیر برای مدیریت سفر و صنعت گردشگری، توصیه «در خانه بمانید و سفر نروید» بوده است. اما ضلع دیگر قضیه چه می‌شود، مردم چگونه باید کسب درآمد کنند، آن هم با این اوضاع که در سال‌های ۹۸ و ۹۹ قیمت نفت به ۲۰ دلار رسید و کشور با بحران درآمد مواجه شد. به نظرم سیاست‌گذاری‌ها برای مدیریت کرونا در حوزه‌های مختلف همیشه از زاویه بهداشت و درمان بوده و از این غافل شده‌ایم که وزارت بهداشت سخنگوی این ستاد و یکی از اعضای آن است، البته که وزیر بهداشت انسان دلسوزی است و همه ما از مجاهدت کادر درمان سپاسگزاریم و مدیون آن‌ها هستیم، ولی وقتی تصمیمی از یک ستاد ملی بیرون می‌آید باید همه جوانب را به‌ویژه اشتغال و درآمد را درنظر بگیرد.
عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در ادامه این سوال را مطرح کرد که دولت در یک سال و نیم اخیر برای حفظ گردشگری چه کرده است و در پاسخ به آن گفت: طبق آن‌چه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اعلام کرده قرار بود سه‌هزار میلیارد تومان تسهیلات به گردشگری داده شود تا بیش از ۲۰ هزار بنگاه از این تسهیلات استفاده کنند، اما آمارهایی که همین وزارتخانه داده نشان می‌دهد نه تنها کمتر از ۵۰ درصد این تسهیلات برای حمایت از صنعت گردشگری پیش‌بینی شده که تا اسفندماه ۹۹ فقط شش میلیارد تومان، یعنی حدود یک‌پنجم آن تسهیلات اختصاص یافته است. سوای این، عده زیادی از فعالان گردشگری بنا به تجربه قبلی، سراغ این وام نرفتند تا مشکلات‌شان دوتا نشود.
طلایی تاکید کرد: ستاد ملی مقابله با کرونا که درباره چنین بحرانی تصمیم می‌گیرد باید سیاست‌های همه‌جانبه‌ای باشد و درآمد و اشتغال جامعه را مد نظر داشته باشد. اگر این‌گونه باشد مردم هم از تصمیم‌های آن استقبال خواهند کرد. وقتی ملاحظات کف جامعه درنظر گرفته نمی‌شود، قطعا در اجرا با چالش مواجه می‌شود و مردم هم استقبال نخواهند کرد.
