بسم الله الرحمن الرحیم
گزارش دومین نشست از سلسله جلسات بررسی و بیان گزارش عملکرد یکساله وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با حضور جناب دکتر حسین ساری، ، مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی.
تاریخ برگزاری: 08/08/1401
با گذشت یک سال از روی کار آمدن دولت سیزدهم، اندیشکده مطالعات جهانگردی و میراث دانشگاه امام صادق (ع) با همکاری اندیشکده کسب و کار دانشگاه صنعتی شریف، سلسله جلساتی را جهت بررسی عملکرد یکساله وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برگزار کرده است. در جلسه دوم، میزبان جناب دکتر حسین ساری، مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی بودیم.
جناب دکتر ساری در ابتدای بحث، تاریخچه مختصری از شکل گیری صندوق توسعه و همچنین وظایف این صندوق را بیان کردند: در گذشته نه چندان دور یعنی دهه هفتاد یک رویکرد درستی برای احیا و مرمت آثار و ابنیه تاریخی کشور وجود داشت. الحمدلله ما به جهت تاریخ و تمدن طولانی به ویژه پس از اسلام داریم، لذا این رویکرد موجب شد مردم و بخش خصوصی برای مرمت و احیاء این ابنیه وارد عرصه مرمت و حفظ آثار باستانی بشوند.
تا اینکه در سال 1384، دولت وقت برای اینکه این موضوع را قانونمند کند، صندوق احیاء را ایجاد کرد. در آن موقع اصل ماموریت این صندوق احیاء و مرمت آثار و اماکن و ابنیه تاریخی-فرهنگی بود و همچنان ادامه دارد. تا اینکه در سال 1396 قانون حمایت از هنرمندان و استاد کاران شکل میگیرد، این قانون موجب می شود این صندوق، توسعه مامورت بدهد و بخش صنایع دستی و فرش دستباف به ماموریت های صندوق اضافه می شود.
پس عنوان توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی، اشاره به فراز های اصلی ماموریت این صندوق است. البته در گوشه ای از ماموریت های این صندوق به گردشگری نیز اشاره شده است. این صندوق مانند دیگر صندوق ها که ذیل وزارت خانه ها هستند، باید به ماموریت اصلی آن وزارت خانه بپردازد و کمک کار آن وزارت خانه باشد. بنابراین ما در این صندوق، به معاونت های مختلف وزارت خانه کم می کنیم.
این صندوق ایجاد شده است که متولی ابنیه ای باشد که در اختیار دولت است و بتواند بخش خصوصی را وارد این ماجرا بکند و از امکانات مردم استفاده کند تا ابنیه مرمت بشوند و بهره برداری خوبی برای آنها تعیین بشود.
احیاء یعنی اینکه مردم بتوانند دوباره از آنها استفاده کنند و این بناها به چرخه زندگی باز گردند. در ابتدای ایجاد این صندوق، حدود 273 بنای تاریخی را دولت در اختیار این صندوق قرار داد و الان تعدادی از این بناها توسط بخش خصوصی و با سرمایه بخش خصوصی مرمت و به بهره برداری رسیده است.
دکتر ساری در مورد میزان و نحوه نظارت بخش دولتی بر بخش خصوصی در این امر بیان کرد: محول کردن و واگذار کردن به بخش خصوصی نافی مسئولیت های دولت نیست. اولا مالکیت به بخش خصوصی واگذار نمی شود. بلکه در یک دوره زمانی با یک فرمول هایی، مرمت واگذار می شود و یک دوره ای نیز برای بهره برداری در اختیار آنها قرار می گیرد. هم در ابتدای کار و هم در تعریف کاربری و شروع به مرمت و به کارگیری افراد ماهر و استادان برجسته که از عهده کار بربیایند، فرآیند نظارت هست. این نظارت هم توسط صندوق توسعه و هم ادارات کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان ها انجام می شود. نظارت همکاران ما به صورت مستمر و فرآیندی است. در مرحله بهره برداری بر اساس کاربری ای که مشخص شده است، براساس آن ضوابط به آنها مجوز داده می شود و شروع به فعالیت می کنند. فعالیت هم باید به گونه ای باشد که هویت آن بنا یا اثر محفوظ بماند. بازخورد ما در وزارت خانه، یک بازخورد خوبی است. یعنی نوع گردشگران و هموطنان ما وقتی از این اماکن مرمت شده بازدید می کنند، راضی هستند و این نشان دهنده رویکرد درست در این حوزه است.
کشور ما آثار ثبتی فراوانی دارد. همه اینها نیاز به نگهداری و مرمت و تعریف کاربری های جدید دارد. عدد این آثار اینقدر زیاد است که با اینکه ما مقادیر بسیاری را واگذار کرده ایم، اما فاصله بسیار زیاد است. لذا باید به دنبال طرحی نو باشیم.
در ادامه ایشان در رابطه با ایجاد بسترها و جذابیت های لازم جذب سرمایه گذار جهت سرمایه گذاری در این حوزه بیان کرد: کشور ما مملو از این آثار است که به آن افتخار می کنیم. در سده های گذشته، دوران قاجار و پهلوی بی مهری هایی نسبت به بناهای تاریخی بوده است. در دوران جمهوری اسلامی نیز آنطور که باید به این حوزه اهمیت داده نشده است. الان باید بتوانیم جبران کرده، و این ابنیه را حفظ کنیم. در سراسر کشور بیش از 34 هزار بنای ثبتی داریم که چند ده برابر آن ثبتی نیستند و متعلق به مردم است. دولت اگر همه امکاناتش را هم در این بخش صرف کند، باز هم جوابگو نیست.
لذا نیاز به یک طرحی نو داریم که برای سرمایه گذار ورود به این صحنه را تضمین بکند. اگر ما بهره برداری مناسب با مدل اقتصادی درست ایجاد نکنیم، اساسا احیاء و مرمت هم فایده ای نخواهد داشت.
دکتر ساری در مورد عملکرد چند سال اخیر افزود: این رویکرد موجود در حوزه مرمت، رویکرد خوبی است. بر اساس این رویکرد دولت تمهیداتی داشته است. اینکه ما چگونه خود را تجهیز کنیم تا زودتر به اهداف برسیم مهم است. به صورت آزمایشی دولت، حدود پانزده سال قبل 273 بنا در اختیار این صندوق قرار داد. از این تعداد حدود صد و ده تا به مرحله مرمت رسیده است و 52 تا نیز به مرحله بهره برداری. ولی وقتی ما به بزرگی این موضوع نگاه می کنیم، باید خیلی بیش از این خود را تجهیز کنیم. به همین دلیل می گویم نیاز به طرحی نو در این زمینه داریم. یعنی اینکه ما به گونه ای برای مردم تسهیل قائل بشویم و آن ها را تشویق بکنیم که خودشان بنای خودشان را مرمت و احیاء بکنند. موانع را از جلوی آنها برداریم. اگر ما در صندوق توسعه موفق بشویم این بناهایی را که به بخش خصوصی واگذار می کنیم و به بهره برداری می رسند، تبدیل به الگوهای موفق مرمت و بهره برداری بکنیم، این باعث تشویق مردم می شود. خوشبختانه امسال برای کسانی که در این حوزه فعالیت کردند، سال بسیار خوبی بود. تسهیلات بسیار خوبی به این زمینه اختصاص یافت.
ایشان در مورد نحوه ایجاد تحول در این عرصه اظهار کرد: ما باید حضور مردم را در این بخش تعریف بکنیم. در مورد بخش های دولتی، بر اساس قانون همه دستگاه ها مکلف هستند از اعتبارات خودشان، بناهای تاریخی در اختیارشان را مرمت بکنند. یعنی اینطور نیست که فقط وزارت میراث فرهنگی متولی باشد. متاسفانه در این مورد هم دچار یک غفلت تاریخی هستیم؛. منتهی آن طرح نو باید متضمن این بخش هم باشد. طرح باید محرک های بسیار قوی و انگیزه بسیار قوی ایجاد بکند. بستر های فرهنگی نیز در آن باید ایجاد بشود. انتظار ما از محافل علمی از جمله دانشگاه ها، این است که در طراحی این طرح و این نظام تحولی کار کنند. ما در وزارت به این عقیده رسیده ایم که با این رویه موجود، کار انجام می شود ولی تحولی حاصل نمی شود.
دکتر ساری در حوزه صنایع دستی و فرش دستباف و فعالیت های انجام شده در این حوزه افزود: ما در شرایط موجود کشورمان که بحث اشتغال اولویت مهمی است و مقام معظم رهبری نیز بارها به این موضوع شاره کرده اند، اگر بخواهیم فقط منظر شغل نگاه بکنیم، در این حوزه بسیار می توان شغل پایدار ایجاد کرد. در صنایع دستی این قضیه ملموس تر است. یعنی با سرمایه گذاری اندک می توان شغل ایجاد کرد. در دهه های شصت و هفتاد بخش قابل توجهی از درآمد کشور از همین صنایع دستی تامین می شد. صنایع دستی جز محصولا خلاق و فرهنگی محسوب می شود و اقتصاد خیلی خوبی ایجاد می کند.
در صندوق توسعه، متاسفانه تا این لحظه ما نتوانستیم اقدام ویژه ای در این زمینه انجام بدهیم. هم به واسطه مشکلات اقتصادی و هم به خاطر ماموریت ابتدایی که مرمت آثار تاریخی هست، این حوزه مغفول مانده. ولی ما بر اساس قانون مکلف هستیم. داریم تمهیداتی را در بخش های مختلف کشور انجام می دهیم تا به این بخش هم کمک بکنیم. فعلا کمک های ما بیشتر از جنس تسهیلات است.
ایشان با اشاره به نحوه تعامل این صندوق با وزارت خانه و عدم تداخل با معاونت های وزارت خانه بیان کردند: از آنجایی که ما به تعبیری ابزار های اجرایی وزارت میراث هستیم، درنتیجه سیاست گذاری ها در حوزه معاونت های تخصصی است. ما در صندوق به اجرا نزدیک تر هستیم. به همین جهت ما می توانیم در عملیات بازار سازی هم مشارکت بکنیم. به خود صنعتگران هم کمک نقدی و تسهیلاتی می کنیم.
مهندس ساری در مورد نحوه تامین بودجه صندوق گفت: صندوق از جنس هزینه درآمد است. یعنی باید تلاش کند برای خود درآمد داشته باشد. البته از دولت از طریق وزارت میراث نیز بودجه هایی دریافت می کند. الحمد لله هیئت امنای این صندوق بسیار قوی است. هفت وزیر و معاون رئیس جمهور عضو این هیئت امنا هستند که امتیاز و فرصت ویژه ای برای صندوق است. تا امسال تقریبا همه درآمد های صندوق متکی به اجاره ابنیه پس ازمرمت بوده است. امسال نیز در حوزه درآمدی کمی تنوع داده ایم.
در پایان ایشان از ورود محافل علمی و دانشگاهی در این زمینه ابراز خوشحالی کردند و بیان کردند: ما هم باید از مراکز آموزشی بخواهیم تا دانشجوها را تشویق بکنند در این حوزه ها وارد بشوند.
